Η Αρχαία πόλη
Η Αιανή είναι κωμόπολη του νομού Κοζάνης και έχει οριστεί ως ιστορική έδρα του δήμου Κοζάνης. Βρίσκεται κοντά στον Αλιάκμονα και απέχει 22 χλμ. νότια της πόλης της Κοζάνης.
Η ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΑΝΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
Ο ιδρυτικός μύθος συνδέει άμεσα την πόλη Αιανή με τον ιδρυτή της Ελίμειας: Αιανή, πόλις Μακεδονίας, από Αιανού παιδός Ελύμου, το εθνικόν Αιαναίος (Στέφανος Βυζάντιος). Το όνομα της Αιανής συνδέεται ετυμολογικά με το επίρρημα αεί, αιεί (=πάντοτε) και η αναγραφή της σε δύο επιγραφές, εντοιχισμένες σε εκκλησίες της σύγχρονης κωμόπολης, οδήγησε στην αναζήτηση της πόλης, τη θέση της οποίας επιβεβαιώσαμε με την ανασκαφική έρευνα, όπως και το γεγονός ότι η Αιανή υπήρξε πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελίμειας ή Ελιμιώτιδας.
Η αρχαία Αιανή αναπτύσσεται στο λόφο της Μεγάλης Ράχης, όπου η ζωή άρχισε στη Νεολιθική Εποχή και συνεχίστηκε ως τον 1ο αιώνα π.Χ. Αποκαλύφθηκαν κατοικίες και οικοδομήματα με δημόσιο χαρακτήρα που διαμορφώνουν την εικόνα μιας πόλης με οικιστική οργάνωση και πολιτική ανάπτυξη από τα υστεροαρχαϊκά και κλασικά χρόνια (αρχές 5ου - 4οςαι. π.Χ., ενώ και ο 6ος αι. αντιπροσωπεύεται με κεραμεική), γεγονός που τεκμηριώνει την άποψή μας ότι υπήρχαν ακμαίες και οργανωμένες πόλεις στην Άνω Μακεδονία πολύ πριν από την ενοποίηση του μακεδονικού ελληνισμού από τον Φίλιππο Β' (359-336 π.Χ.), στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων- αστικών κέντρων.
Συγχρόνως η αποκάλυψη μνημειακών χτιστών τάφων αλλά και απλών λακκοειδών του 6ου και 5ου αι. π.Χ. με πλούσια κτερίσματα, φώτισε δύο αιώνες πρώιμης ιστορίας των Μακεδόνων. Παράλληλα ακόμη πρωιμότερα ευρήματα έδωσαν νέα δεδομένα για την Ύστερη Εποχή Χαλκού (16ο – 11ο αι. π.Χ.), αναφορικά και με την παρουσία των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, στα οποία ανήκαν και οι Μακεδόνες, οι οποίοι κατεβαίνοντας στο νότο ονομάστηκαν Δωριείς, καθώς και για τη μυκηναϊκή παρουσία στην περιοχή, από την οποία συμπεραίνουμε ότι ο μυκηναϊκός κόσμος δεν ήταν αποκομμένος από την Άνω Μακεδονία έχοντας ακραίο όριο προς βορράν τη Θεσσαλία.
Η Αιανή, όντας πρωτεύουσα ενός ισχυρού βασιλείου, έχει ακμάσει στην αρχαιότητα. Σήμερα είναι ένα όμορφο μέρος με ένα καλά οργανωμένο και εξοπλισμένο Μουσείο και δύο αρχαιολογικούς χώρους (αρχαία πόλη και βασιλική νεκρόπολη) ανοιχτά στο κοινό. Εξαιρετικά πλούσια και πολλών περιόδων ευρήματα βρίσκονται στο κέντρο του επιστημονικού, αρχαιολογικού και ιστορικού, ενδιαφέροντος: μνημειώδη κτήρια, βασιλικοί τάφοι, αγάλματα, πολυάριθμα χρυσά, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα, μεταλλικά αγγεία, μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, πήλινα και οστέινα ειδώλια, πρώιμες επιγραφές κ.ά.
Το Μουσείο είναι ένα σύγχρονο ερευνητικό ίδρυμα πανελλήνιας και διεθνούς εμβέλειας και φήμης. Το κτηριακό συγκρότημα έχει συνολικήέκταση 4.500 τ.μ. και περιλαμβάνει τον εκθεσιακό χώρο στον πρώτο όροφο έκτασης 1000 τ.μ. και το ισόγειο με αποθήκες κατάλληλα διαμορφωμένες ως προς την ασφάλεια και την αντιμετώπιση φθοράς από κλιματικές συνθήκες, εργαστήρια οργανωμένα και πληρέστατα εξοπλισμένα, γραφεία, βιβλιοθήκη, χώρους εξυπηρέτησης κοινού, ξενώνα και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Τόσο οι χώροι του ισογείου όσο και ο όροφος της Έκθεσης έχουν διαμορφωθείκατάλληλα για να καταστούν προσβάσιμοι από τα άτομα που χρησιμοποιούν αμαξίδια ή είναι τυφλοί.Στο προαύλιο χώρο του Μουσείου, ο οποίος εκτείνεται σε 18.000 τ.μ. υπάρχουν δύο άνετα πάρκιν με κήπους, όπου υπάρχει μία έκθεση με σύγχρονα γλυπτά, τα οποία δημιουργήθηκαν ειδικά για το Μουσείο. Μερικά από τα Εκπαιδευτικά προγράμματα πραγματοποιούνται σε ημιυπαίθρια περιοχή. Υπάρχει επίσης ένας μικρός κήπος για εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κυρίως στη διάρκεια του καλοκαιριού.
